Η υπόθεση Iryna Zarutska: από την «τυχαία» βία στη συμβολική βία – μια εγκληματολογική αποδόμηση

Άρθρο στο https://www.gineanthropos.gr/ 

Η δολοφονία της Iryna Zarutska, πρόσφυγα από την Ουκρανία που αναζητούσε μια νέα ζωή στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρουσιάστηκε από τα μέσα ως «τυχαία» και «ακατανόητη» πράξη βίας. Ωστόσο, από εγκληματολογική σκοπιά, τέτοια περιστατικά δεν είναι ποτέ εντελώς «τυχαία». Αντιθέτως, ενσωματώνουν κοινωνικές, θεσμικές και πολιτισμικές δυναμικές: την ευαλωτότητα των προσφύγων, την αορατότητα της ψυχικής υγείας, την πολιτική εργαλειοποίηση του εγκλήματος και την αναπαράσταση του θύματος από τα ΜΜΕ. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να αναδείξει αυτές τις «σιωπηλές» πτυχές, αποδομώντας την κυρίαρχη αφήγηση.

Η 23χρονη Zarutska, που είχε καταφύγει στις ΗΠΑ το 2022 λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, εργαζόταν σκληρά σε πιτσαρία και ονειρευόταν να γίνει βοηθός κτηνιάτρου. Στις 22 Αυγούστου 2025, δολοφονήθηκε με μαχαίρι σε συρμό light rail στο Charlotte από τον Decarlos Brown Jr. Ο δράστης συνελήφθη άμεσα, με κατηγορίες για φόνο πρώτου βαθμού και ομοσπονδιακά εγκλήματα βίας σε δημόσιες συγκοινωνίες.

Τα ΜΜΕ πρόβαλαν την τραγωδία ως «καταστροφή του American Dream», δίνοντας έμφαση στη νεότητα και την αθωότητα της Zarutska. Αυτό το πλαίσιο, αν και συγκινησιακά φορτισμένο, κρύβει βαθύτερες διαστάσεις.

Η «τυχαία» βία ως κοινωνικά παραγόμενη

Στην εγκληματολογία, η έννοια της «τυχαίας βίας» (random violence) έχει αμφισβητηθεί. Ο Bauman (2004) περιγράφει πώς η ύστερη νεωτερικότητα παράγει «πλεονάζουσες ζωές» (wasted lives), δηλαδή ανθρώπους που βρίσκονται στο περιθώριο και γίνονται αναλώσιμοι.

Η Zarutska ενσάρκωνε ακριβώς μια τέτοια θέση ευαλωτότητας:

• πρόσφυγας σε ξένη χώρα,

• γυναίκα σε χαμηλόμισθη εργασία,

• περιορισμένα κοινωνικά δίκτυα,

• εξάρτηση από δημόσια μέσα μεταφοράς.

Το έγκλημα, επομένως, δεν ήταν απλώς «τυχαίο», αλλά αναδύθηκε μέσα από κοινωνικές συνθήκες που καθιστούν ορισμένα σώματα πιο εκτεθειμένα στη βία.

Το σώμα του θύματος ως συμβολικό πεδίο

Ο Goffman (1963) έδειξε πώς τα κοινωνικά σώματα φορτώνονται με νοήματα. Στην υπόθεση Zarutska, το σώμα της μετατράπηκε από τα ΜΜΕ σε σύμβολο:

• του «American Dream» που τερματίστηκε βίαια,

• της αθωότητας που συντρίφτηκε,

• της επιθυμίας της κοινωνίας να δει το θύμα ως «καθαρό» και «ανέγγιχτο».

Ωστόσο, το στοιχείο της πιθανής ρατσιστικής διάστασης (το σχόλιο του δράστη «I got that white girl») αποσιωπήθηκε, διότι διαταράσσει την επιθυμητή αφήγηση. Έτσι, η δημόσια συζήτηση προτίμησε την τραγική ιστορία ενός ονείρου παρά την αναγνώριση δομικών ρατσιστικών εντάσεων.

Η «σιωπή» γύρω από τον δράστη

Ο Brown παρουσιάστηκε κυρίως ως «απρόβλεπτος δολοφόνος». Δεν αναλύθηκαν συστηματικά οι κοινωνικές του συνθήκες: πιθανή φτώχεια, αποκλεισμός, ιστορικό βίας ή ψυχικής ασθένειας.

Αυτό αντιστοιχεί στη στρατηγική που περιγράφει ο Garland (1990): η κοινωνία αποσείει την ευθύνη της προβάλλοντας τον δράστη ως «τέρας» και το θύμα ως «άγιο». Έτσι, η βία απομονώνεται από τα κοινωνικά και θεσμικά πλαίσια που τη γεννούν.

Πολιτική εργαλειοποίηση του εγκλήματος

Μετά τη δολοφονία, πολιτικοί στις ΗΠΑ επικαλέστηκαν την υπόθεση για να ενισχύσουν «σκληρότερες» πολιτικές ασφάλειας (law & order discourse). Αυτή η τάση, που έχει αναλυθεί από την cultural criminology (Ferrell et al., 2015), δείχνει πώς το έγκλημα γίνεται συμβολικό εργαλείο για την επιβολή κοινωνικού ελέγχου, ενώ αποσιωπάται η πρόληψη:

• ασφάλεια σε ΜΜΜ,

• υποστήριξη ψυχικής υγείας,

• κοινωνική πρόνοια.

Συγκρίσεις με την Ελλάδα

Στην Ελλάδα, σε υποθέσεις γυναικοκτονιών, η ίδια δομή αφήγησης επαναλαμβάνεται:

• εξιδανίκευση του θύματος,

• «δαιμονοποίηση» του δράστη,

• απουσία θεσμικής αυτοκριτικής.

Μελέτες (π.χ. Giagkoudi, 2022) δείχνουν πώς τα ελληνικά ΜΜΕ συχνά αποφεύγουν να αναδείξουν τις κρατικές ευθύνες (αστυνομία, δικαστήρια, κοινωνικές υπηρεσίες), εστιάζοντας σε προσωπικά δράματα. Αυτό δείχνει μια ευρύτερη διεθνή πρακτική.

Συμπεράσματα

Η υπόθεση της Iryna Zarutska δεν είναι ένα «ανεξήγητο» περιστατικό, αλλά ένα γεγονός που φωτίζει κρίσιμες πτυχές:

• την κοινωνικά παραγόμενη ευαλωτότητα,

• την εργαλειοποίηση του εγκλήματος για πολιτικά οφέλη,

• τη λειτουργία των ΜΜΕ ως παραγωγών συμβολικών σωμάτων.

Η εγκληματολογία μάς καλεί να δούμε πέρα από την ατομική βία και να αναγνωρίσουμε τις θεσμικές και κοινωνικές ρίζες της. Μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ουσιαστική πρόληψη.

Βιβλιογραφία

• Bauman, Z. (2004). Wasted Lives: Modernity and its Outcasts. Polity Press.

• Ferrell, J., Hayward, K., & Young, J. (2015). Cultural Criminology: An Invitation. Routledge.

• Garland, D. (1990). Punishment and Modern Society. University of Chicago Press.

• Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. Prentice-Hall.

• Giagkoudi, A. (2022). The portrayal of femicides in Greek newspapers. DIVA Portal.

• Young, J. (2007). The Vertigo of Late Modernity. Sage.