Νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ο θεσμός του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης

Ελλάδα 06 Δεκεμβρίου 2025 Εμφανίσεις: 161

Ο νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν αλλάζει τη φιλοσοφία του θεσμού, αλλά αναδιαμορφώνει κρίσιμες παραμέτρους: ποιοι ΟΤΑ υποχρεούνται να έχουν Συμπαραστάτη, τον τρόπο επιλογής του (φανερή ψηφοφορία και δυνατότητα διορισμού από τον Επόπτη Νομιμότητας), το καθεστώς αμοιβής και ειδικής άδειας, καθώς και την ένταξή του στο ενιαίο πλαίσιο λογοδοσίας, αμεροληψίας και πειθαρχικής ευθύνης των αιρετών.

Σύμφωνα με το μη οριστικοποιημένο προσχέδιο του νέου κώδικα που μόλις δημοσιεύθηκε και ειδικότερα στο "Βιβλίο Δεύτερο: Σύστημα Διακυβέρνησης Δήμων, Περιφερειών και Νομικών Προσώπων αυτών - Καταστατική Θέση Μονομελών και Συλλογικών Οργάνων Διοίκησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης", ο θεσμός του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης αλλά και του Περιφερειακού Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης εκσυγχρονίζεται σε σημαντικό βαθμό, επιχειρώντας να υπερβεί τα προβλήματα που συναντούσε η εφαρμογή του στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μέχρι σήμερα.

Ο νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης επαναδιατυπώνει και κωδικοποιεί ενιαία τον θεσμό του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης και του Περιφερειακού Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης, σε ένα ενιαίο άρθρο (άρθρο Χ+46 του νέου Κώδικα). Συγκεκριμένα, ο νέος Κώδικας διατηρεί την υποχρέωση για δήμους άνω των 20.000 κατοίκων, καταργεί την ειδική κατηγορία των νησιωτικών δήμων και δίνει πλέον ρητή δυνατότητα και στους μικρότερους δήμους να θεσμοθετήσουν Συμπαραστάτη, ενοποιεί σε ένα άρθρο το πλαίσιο για τον δημοτικό και τον περιφερειακό Συμπαραστάτη, μετατρέπει την εκλογή του σε φανερή με πλειοψηφία 2/3 και, σε περίπτωση αδιεξόδου μετά από δύο ψηφοφορίες, προβλέπει διορισμό από τον Επόπτη Νομιμότητας ώστε να μην μένει κενή η θέση, αντικαθιστά την αντιμισθία με έξοδα παράστασης και εντάσσει ρητά τον θεσμό στο ενιαίο καθεστώς ειδικής άδειας των αιρετών, ενδυναμώνει τη λογοδοσία του μέσω της ενσωμάτωσης της ετήσιας έκθεσης στον απολογισμό πεπραγμένων, κωδικοποιεί στον ίδιο τον Κώδικα τα κωλύματα, τα ασυμβίβαστα και τις υποχρεώσεις αμεροληψίας/σύγκρουσης συμφερόντων, και –τέλος– θεσμοθετεί τη συμμετοχή του Συμπαραστάτη στην τριμελή επιτροπή συμβιβαστικής επίλυσης φορολογικών διαφορών, αναδεικνύοντάς τον ρητά σε κρίσιμο κρίκο διαμεσολάβησης και στις φορολογικές υποθέσεις των δημοτών και των επιχειρήσεων.

Το Παρατηρητήριο Συμπαραστάτη του Δημότη & της Επιχείρησης παρουσιάζει όλες τις αλλαγές που φέρνει ο νέος κώδικας, σε αντιπαραβολή με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο (ν. 3852/2010, όπως έχει τροποποιηθεί με τους νόμους 4623/2019, 4873/2021, 4804/2021 και 5056/2023), στον ακόλουθο πίνακα:

Θεματικό πεδίο	Ισχύον πλαίσιο (ν. 3852/2010 κ.λπ.)	Νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Ποιοι δήμοι υποχρεούνται να έχουν Συμπαραστάτη	Υποχρεωτική επιλογή Συμπαραστάτη για δήμους άνω των 20.000 κατοίκων και για όλους τους νησιωτικούς δήμους, ανεξαρτήτως πληθυσμού. Οι λοιποί μικροί, μη νησιωτικοί δήμοι δεν διαθέτουν θεσμική δυνατότητα θεσμοθέτησης του θεσμού.	Υποχρεωτική επιλογή Συμπαραστάτη για δήμους άνω των 20.000 κατοίκων. Για δήμους κάτω των 20.000 κατοίκων προβλέπεται ρητά δυνατότητα (προαιρετική θεσμοθέτηση) με απόφαση δημοτικού συμβουλίου. Η ειδική μνεία στους νησιωτικούς δήμους καταργείται και ενσωματώνονται στην κατηγορία άνω/κάτω των 20.000.
Περιφέρειες	Υποχρεωτική επιλογή Περιφερειακού Συμπαραστάτη σε όλες τις περιφέρειες, με ξεχωριστή ρύθμιση στο άρθρο 179.	Διατηρείται η υποχρέωση για όλες τις περιφέρειες, αλλά ο Περιφερειακός Συμπαραστάτης ρυθμίζεται ενιαία, στο ίδιο άρθρο με τον δημοτικό Συμπαραστάτη, με κοινό πλαίσιο για προσόντα, αρμοδιότητες και διαδικασία επιλογής.
Προσόντα (κύρος και εμπειρία)	Διαφορετικές διατυπώσεις για δήμο και περιφέρεια («πρόσωπο εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας» / «προσωπικότητα εγνωσμένου κύρους»), με αποτέλεσμα μικρές ερμηνευτικές διαφοροποιήσεις.	Υιοθετείται ενιαία διατύπωση για δήμο και περιφέρεια (πρόσωπο εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας), περιορίζοντας παρερμηνείες και διαφοροποιήσεις ανά επίπεδο αυτοδιοίκησης.
Κωλύματα και ασυμβίβαστα	Ορίζονται μέσω παραπομπών σε άλλους νόμους (ιδίως στον ν. 4804/2021), με εφαρμογή των κωλυμάτων/ασυμβιβάστων των δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων στον Συμπαραστάτη. Αποκλείεται να είναι αιρετός ή βουλευτής.	Τα κωλύματα και ασυμβίβαστα κωδικοποιούνται εντός του νέου Κώδικα, στα άρθρα που διέπουν ενιαία τους αιρετούς (δήμων και περιφερειών), στα οποία εντάσσεται ρητά και ο Συμπαραστάτης. Διατηρείται η απαγόρευση να είναι αιρετός ή βουλευτής, με πιο καθαρή συστηματική ένταξη.
Τρόπος ψηφοφορίας στο συμβούλιο	Η εκλογή γίνεται με μυστική ψηφοφορία στο δημοτικό/περιφερειακό συμβούλιο, με πλειοψηφία 2/3 του συνόλου των μελών. Τυπικά προβλέπεται δυνατότητα χρήσης ηλεκτρονικής μυστικής ψηφοφορίας (ΖΕΥΣ), η οποία όμως δεν εφαρμόστηκε στην πράξη.	Η εκλογή γίνεται με φανερή ψηφοφορία, με την ίδια αυξημένη πλειοψηφία 2/3 του συνόλου των μελών. Η μετάβαση σε φανερή ψηφοφορία ενισχύει τη διαφάνεια και την πολιτική λογοδοσία των συμβούλων, ενώ η ειδική αναφορά σε ηλεκτρονική μυστική ψηφοφορία καταργείται.
Τι γίνεται αν δεν επιτευχθεί η εκλογή	Αν δεν επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται χωρίς ανώτατο όριο. Σε περίπτωση επαναλαμβανόμενης αποτυχίας, η θέση μπορεί να παραμένει κενή για ολόκληρη τη δημοτική/περιφερειακή περίοδο.	Αν και μετά από δύο ψηφοφορίες δεν επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία 2/3, ο Επόπτης Νομιμότητας διορίζει υποχρεωτικά ως Συμπαραστάτη έναν από τους υποψηφίους που πλειοψήφησαν. Έτσι περιορίζεται η δυνατότητα «μπλοκαρίσματος» της διαδικασίας και δημιουργείται θεσμική εγγύηση ότι η θέση δεν θα μένει κενή λόγω πολιτικών ισορροπιών.
Αρμοδιότητες – καταγγελίες και διαμεσολάβηση	Ο δημοτικός και ο περιφερειακός Συμπαραστάτης δέχονται ενυπόγραφες καταγγελίες άμεσα θιγόμενων φυσικών ή νομικών προσώπων για φαινόμενα κακοδιοίκησης των υπηρεσιών, των νομικών προσώπων και των επιχειρήσεων του ΟΤΑ, διαμεσολαβούν και απαντούν εντός 30 ημερών. Η πρόσβαση σε στοιχεία και έγγραφα συνδέεται με το π.δ. 28/2015. Υπάρχουν δύο χωριστά άρθρα (77 και 179) με αντίστοιχες αλλά όχι απολύτως ενιαίες διατυπώσεις.	Οι αρμοδιότητες επαναδιατυπώνονται ενιαία για δήμο και περιφέρεια στο ίδιο άρθρο: καταγγελίες για κακοδιοίκηση, διαμεσολάβηση, συστάσεις, υποχρέωση απάντησης εντός 30 ημερών. Η πρόσβαση στα έγγραφα των υπηρεσιών και των «πάσης φύσεως νομικών προσώπων» του ΟΤΑ παραπέμπει πλέον στο άρθρο 5 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, εναρμονίζοντας τον θεσμό με το γενικό πλαίσιο πρόσβασης σε δημόσια έγγραφα.
Συμμετοχή σε επιτροπή συμβιβαστικής επίλυσης φορολογικών διαφορών (Βιβλίο Δ’)	Η επιτροπή συμβιβαστικής επίλυσης φορολογικών διαφορών και αμφισβητήσεων προβλέπεται ήδη από την ειδική φορολογική νομοθεσία, με τριμελή σύνθεση από αιρετούς και υπαλληλικά μέλη (δημοτικοί σύμβουλοι και υπάλληλοι των οικονομικών υπηρεσιών). Ο Συμπαραστάτης δεν έχει μέχρι τώρα ρητά κατοχυρωμένο ρόλο στη σύνθεση της επιτροπής και μπορεί μόνο να συνεργάζεται άτυπα ή να ενημερώνει τους δημότες/επιχειρήσεις για τη διαδικασία.	Ο νέος Κώδικας, στο Βιβλίο Δ’, ενσωματώνει ρητά τον Συμπαραστάτη του Δημότη ως μέλος της τριμελούς επιτροπής: η σύνθεση προβλέπεται πλέον με συμμετοχή Συμπαραστάτη, αιρετού (δημοτικού συμβούλου) και υπαλλήλου της οικονομικής υπηρεσίας. Αν δεν υπάρχει ή δεν συμμετέχει ο Συμπαραστάτης, αντικαθίσταται από φορολογούμενο δημότη που υποδεικνύεται από κοινωνικούς/επαγγελματικούς φορείς ή, ελλείψει αυτών, από δημότη που επιλέγεται από το δημοτικό συμβούλιο. Η επιτροπή διατηρεί την αρμοδιότητα συμβιβαστικής επίλυσης διαφορών πριν την προσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια, πλέον όμως με θεσμοθετημένη συμμετοχή του Συμπαραστάτη στον πυρήνα της διαδικασίας.
Έκθεση και λογοδοσία	Ο Συμπαραστάτης συντάσσει ετήσια έκθεση, που παρουσιάζεται σε ειδική δημόσια συνεδρίαση για τον απολογισμό της δημοτικής/περιφερειακής αρχής, εντός 30 ημερών από την υποβολή της. Η έκθεση, καθώς και τυχόν ειδικές προτάσεις βελτίωσης της διοίκησης, αναρτώνται στην ιστοσελίδα του ΟΤΑ.	Ο Συμπαραστάτης εξακολουθεί να συντάσσει ετήσια έκθεση, η οποία εντάσσεται πλέον ρητά στον απολογισμό πεπραγμένων του νέου Κώδικα, στο πλαίσιο ενιαίας διαδικασίας λογοδοσίας των δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Οι ειδικές προτάσεις συνεχίζουν να υποβάλλονται στη διοίκηση και να αναρτώνται στην ιστοσελίδα, αλλά η παρουσίαση της έκθεσης συνδέεται με ένα πιο αυστηρό και διαφανές πλαίσιο δημόσιας λογοδοσίας.
Αμοιβή / οικονομικό καθεστώς	Ο Συμπαραστάτης λαμβάνει αντιμισθία ίση με αυτή του προέδρου του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου. Η αντιμισθία αντιμετωπίζεται ως μισθός, με τις αντίστοιχες ασφαλιστικές και φορολογικές συνέπειες, και συνδέεται με το ειδικό καθεστώς των αιρετών του ν. 3852/2010.	Ο Συμπαραστάτης δεν λαμβάνει πλέον αντιμισθία, αλλά εντάσσεται στα πρόσωπα που λαμβάνουν έξοδα παράστασης, ίσα με του προέδρου του αντίστοιχου συμβουλίου. Τα έξοδα παράστασης εναρμονίζονται με το ενιαίο βιβλίο οικονομικής κατάστασης αιρετών του νέου Κώδικα, με ειδικές ρυθμίσεις για τη συνύπαρξη με άλλες ιδιότητες, τη φορολογική και ασφαλιστική μεταχείριση και τη συνταξιοδοτική κατάσταση των προσώπων που τα λαμβάνουν.
Ειδική άδεια – απουσία από εργασία	Οι ρυθμίσεις για ειδικές άδειες αιρετών (δημοτικών και περιφερειακών) είναι διάσπαρτες στις διατάξεις του «Καλλικράτη», χωρίς ειδική, ονομαστική μνεία στον Συμπαραστάτη. Η πρακτική εφαρμογή για εργαζόμενους στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα βασίζεται σε ερμηνευτικές εγκυκλίους.	Ο Συμπαραστάτης κατονομάζεται ρητά στα άρθρα που ρυθμίζουν τα έξοδα παράστασης και την ειδική άδεια. Δικαιούται συγκεκριμένο αριθμό ημερών ειδικής άδειας, επιπλέον της κανονικής, ως πρόσωπο που λαμβάνει έξοδα παράστασης, ενώ ορίζεται ρητά το δικαίωμά του να απουσιάζει από την εργασία του (δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα) τις ημέρες συνεδρίασης των συλλογικών οργάνων· σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. διαμονή σε άλλο νησί) προβλέπεται διευρυμένη άδεια λόγω μετακίνησης.
Υποχρεώσεις, αμεροληψία και πειθαρχική ευθύνη	Το άρθρο για τον Συμπαραστάτη παραπέμπει γενικά στις διατάξεις που ισχύουν για τους δημοτικούς και περιφερειακούς συμβούλους ως προς καταστατική θέση και ευθύνες. Το πλαίσιο υποχρεώσεων, αμεροληψίας και πειθαρχικών κυρώσεων αντλείται έμμεσα από τις διατάξεις για τους αιρετούς.	Ο νέος Κώδικας εντάσσει ρητά τον Συμπαραστάτη στις γενικές διατάξεις περί υποχρεώσεων και αμεροληψίας των αιρετών και συνδέει τη δράση του με το πλαίσιο σύγκρουσης συμφερόντων του ν. 4622/2019. Η παραβίαση της αμεροληψίας και των κανόνων ακεραιότητας συνιστά ρητά σοβαρή πειθαρχική παράβαση, με προβλεπόμενη διαδικασία ελέγχου και κυρώσεων, ενισχύοντας τη θεσμική προστασία της ανεξαρτησίας και αξιοπιστίας του θεσμού.
Σχέση με άλλους θεσμούς ελέγχου	Η υποβολή καταγγελίας στον Συμπαραστάτη δεν αναστέλλει ούτε αναιρεί την αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, άλλων ελεγκτικών οργάνων ή του Ελεγκτή Νομιμότητας. Η κατανομή ρόλων βασίζεται στο σχήμα εποπτείας του «Καλλικράτη».	Διατηρείται η αρχή ότι η προσφυγή στον Συμπαραστάτη δεν αναιρεί τη δυνατότητα προσφυγής στον Συνήγορο του Πολίτη ή σε άλλα ελεγκτικά όργανα, αλλά η αναφορά στον Ελεγκτή Νομιμότητας αντικαθίσταται από το νέο δίπολο Γενικού Επόπτη και Επόπτη Νομιμότητας που εισάγει ο Κώδικας, εντάσσοντας τον Συμπαραστάτη στο επικαιροποιημένο σύστημα διοικητικής εποπτείας.
Μεταβατικό καθεστώς	Δεν υπάρχει ενιαία μεταβατική ρύθμιση ειδικά για τον Συμπαραστάτη· η συνέχιση ή μη της θητείας προκύπτει από τις γενικές μεταβατικές διατάξεις κάθε τροποποιητικού νόμου.	Προβλέπεται ρητά ότι οι ήδη εκλεγμένοι Συμπαραστάτες (δημοτικοί και περιφερειακοί) συνεχίζουν κανονικά τη θητεία τους μέχρι τη λήξη της. Σε περίπτωση πρόωρης λήξης ή νέας εκλογής εφαρμόζεται πλήρως το νέο, ενιαίο πλαίσιο (φανερή ψηφοφορία, δυνατότητα διορισμού από Επόπτη Νομιμότητας, νέο οικονομικό και πειθαρχικό καθεστώς).