Οι εικόνες από την πρόσφατη πυρκαγιά στον Φενεό της ορεινής Κορινθίας δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας: η κλιματική κρίση είναι εδώ και απειλεί τα δάση της Ελλάδας με αργή αλλά βέβαιη εξαφάνιση. Σε ένα ελατοδάσος ήδη καταπονημένο από την παρατεταμένη ξηρασία, η φωτιά ήρθε να επισφραγίσει τη βιολογική κατάρρευση που συντελείται αθόρυβα εδώ και χρόνια.
Σύμφωνα με δορυφορικά δεδομένα του ευρωπαϊκού μηχανισμού Copernicus EMS μέχρι την Πέμπτη 24/07/2025, έχουν γίνει στάχτη περίπου 8.600 στρέμματα Κεφαλληνιακής Ελάτης, η οποία αποτελεί δασικό είδος χωρίς δυνατότητα φυσικής αναγέννησης μετά από πυρκαγιά. Μάλιστα η πυρκαγιά έχει αφανίσει έλατα σε 2 περιοχές Natura 2000.
Κλιματικές συνθήκες εκτός ελέγχου
Μειωμένες βροχοπτώσεις, ελλιπής χιονοκάλυψη και ακραίες θερμοκρασίες έχουν δημιουργήσει ένα σκηνικό ασφυξίας για τα δασικά οικοσυστήματα. Το φαινόμενο της ξήρανσης των ελάτων καταγράφηκε πρώτη φορά το 1964 στην Ελλάδα σε εμβληματικά δάση όπως της Πάρνηθας και της Βυτίνας, και από τότε επαναλαμβάνεται με αυξανόμενη ένταση.
Στην Ευρώπη, οι μαζικές νεκρώσεις δέντρων ξεκινούν από τη δεκαετία του ’80 με χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία να δηλώνουν σοβαρές απώλειες. Πιο πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2018, η κεντρική Ευρώπη βίωσε ακραία ξηρασία, ωθώντας είδη όπως η δασική πεύκη στα όρια της επιβίωσης. Αντίστοιχα, η ερυθρελάτη στην κεντρική Ευρώπη αντιμετωπίζει έντονο στρες και σημαντικές προσβολές από έντομα, οδηγώντας σε σταδιακή νέκρωση ολόκληρων συστάδων.
Η πυρκαγιά στον Φενεό
Ένα χαρακτηριστικό και πρόσφατο παράδειγμα αυτής της απειλής αποτελεί μαζί με τις ξηράνσεις και η πυρκαγιά στον Φενεό της ορεινής Κορινθίας. Η περιοχή αυτή, με το ελατόδασος της, αντιμετώπιζε ήδη ένα σοβαρό πρόβλημα ξήρανσης. Τα μετεωρολογικά δεδομένα δείχνουν σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων από το 2021, ενώ η έλλειψη χιονοπτώσεων, που παρατηρείται για πολύ μεγαλύτερο διάστημα, συμβάλλει καθοριστικά στην ενίσχυση της ξηρασίας.
Η πρόσφατη πυρκαγιά, σε μια ήδη καταπονημένη περιοχή σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η αναγέννηση της ελάτης είναι μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία αναδεικνύει με τον πιο εμφατικό τρόπο την επιτακτική ανάγκη να αναζητήσουμε και να εφαρμόσουμε άμεσα λύσεις προλήψης. Πρέπει να θωρακίσουμε τα δάση μας, ενισχύοντας την ανθεκτικότητά τους απέναντι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας και οι ολοένα και πιο συχνές και καταστροφικές πυρκαγιές.
Πώς φτάσαμε ως εδώ
Η φυσιολογία του δέντρου «σπάει» όταν η ξηρασία υπερβεί κρίσιμο όριο: τα στόματα στα φύλλα κλείνουν, οι αγωγοί ιστών καταρρέουν, η φωτοσύνθεση αναστέλλεται και οι άμυνες υποχωρούν. Έντομα και παθογόνα βρίσκουν ευκαιρία να εγκατασταθούν, οδηγώντας σε ολοκληρωτική ξήρανση.
Η φύση έχει μνήμη
Τα δέντρα διαθέτουν βιολογικούς μηχανισμούς «μνήμης» μέσω της επιγενετικής. Θυμούνται την πίεση της ξηρασίας και αναπροσαρμόζουν τη λειτουργία τους. Στην Ελλάδα, η γενετική και επιγενετική ποικιλομορφία των δασών θεωρείται από τους ερευνητές ισχυρό χαρτί στην προσπάθεια ενίσχυσης της ανθεκτικότητας. Η κουκουναριά (Pinus pinea), για παράδειγμα παρά τη χαμηλή γενετική διαφοροποίηση, ξεχωρίζει για την υψηλή επιγενετική της προσαρμοστικότητα.
Τι πρέπει να γίνει – Το κάλεσμα των ειδικών
Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και προτείνουν:
- Συστηματική παρακολούθηση με μακροχρόνια σχέδια παρατήρησης.
- Δημιουργία τράπεζας ανθεκτικών γενοτύπων για μελλοντική αναδάσωση.
- Συνεργασία επιστημονικής κοινότητας με τη δασική υπηρεσία.
- Χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα για έρευνα και πρόληψη.
- Εκστρατείες ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών.
*Άρθρο της Δρ. Ευαγγελίας Αβραμίδου, Κύρια Ερευνήτρια Δασική Γενετική και Δρ. Ευαγγελίας
Κορακάκη, Κύρια Ερευνήτρια, Φυσιολογία Δασικών Ειδών – Ινστιτούτο Μεσογειακών
Δασικών Οικοσυστημάτων, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
Δημοσιεύθηκε στο https://climatebook.gr/ Το ελατοδάσος του Φενεού σε κρίση - climatebook
