Σκοτεινές όψεις της μητρότητας: Το φαινόμενο της παιδοκτονίας στην Ελλάδα

Γράφει η Άννα Μπαράκα, φοιτήτρια Ψυχολογίας ΣΤΟ https://www.gineanthropos.gr/

Η παιδοκτονία (filicide), δηλαδή η δολοφονία ενός παιδιού από τον ίδιο του τον γονέα, αποτελεί ένα φαινόμενο σπάνιο αλλά εξαιρετικά σοκαριστικό. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει εξετάσει εκτενώς τις μορφές και τα αίτια του, ωστόσο κάθε κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο εμφανίζει ιδιαιτερότητες. Στην Ελλάδα, οι υποθέσεις παιδοκτονίας με δράστρια τη μητέρα έχουν συγκεντρώσει έντονο ενδιαφέρον του Τύπου και της κοινής γνώμης, συχνά με τον χαρακτηρισμό «Μήδεια». Η κατανόηση του φαινομένου απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, που συνδυάζει την ιατροδικαστική, την εγκληματολογία, την ψυχιατρική και την κοινωνιολογία.

Υποθέσεις στην Ελλάδα: ιστορικό πλαίσιο

Παρότι σπάνιες, οι ελληνικές υποθέσεις παιδοκτονίας έχουν καταγραφεί από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα:

• 1961 – «Μήδεια του Καλαμακίου» (Νίτα Μπέικερ): μητέρα ξένης καταγωγής σκότωσε τα τρία παιδιά της.

• 1995 – Καλλιόπη Αναγνωστίδου (Αιγάλεω): 27χρονη μαχαίρωσε τον 3χρονο γιο της.

• 1996 – Παναγιώτα Τσιφρικά (Ηλεία): δηλητηρίασε την κόρη της λόγω εξωσυζυγικής κύησης (έγκλημα «τιμής»).

• 2016 – Κατερίνη: νεογνοκτονία με εγκατάλειψη νεογέννητου σε φωταγωγό.

• 2017 – Παιανία: μητέρα με ψυχωσικά προβλήματα δολοφόνησε την κόρη της και αυτοκτόνησε.

• 2019 – Νέος Κόσμος: μητέρα έριξε την κόρη της από τον 5ο όροφο και αυτοκτόνησε.

• 2019–2022 – Ρούλα Πισπιρίγκου (Πάτρα): καταδικάστηκε για τον θάνατο τριών παιδιών.

• 2022–2025 – Ειρήνη Μουρτζούκου: υπόθεση σε εξέλιξη, με ομολογία πολλαπλών παιδοκτονιών.

Οι περιπτώσεις αυτές αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα του φαινομένου και τη σύνδεσή του με κοινωνικούς, ψυχιατρικούς και εγκληματολογικούς παράγοντες.

Ορολογία και τυπολογία

Η διεθνής έρευνα χρησιμοποιεί διακριτούς όρους:

• Filicide: παιδοκτονία ανεξαρτήτως ηλικίας παιδιού.

• Neonaticide: δολοφονία νεογνού μέσα στις πρώτες 24 ώρες/ημέρες.

• Infanticide: δολοφονία βρέφους έως 1 έτους.

Σημαντική τυπολογία είναι αυτή του Resnick (1969), η οποία διακρίνει:

• Αλτρουιστική παιδοκτονία: η μητέρα θεωρεί ότι «σώζει» το παιδί από πόνο ή απειλή.

• Ψυχωσική παιδοκτονία: εντός ψυχωσικού επεισοδίου, χωρίς λογική αιτιολόγηση.

• Ανεπιθύμητο παιδί / νεογνοκτονία: συνήθως σε νεαρές μητέρες χωρίς κοινωνική στήριξη.

• Θανάσιμη κακομεταχείριση: ακραία παραμέληση ή βία που οδηγεί σε θάνατο.

• Εκδίκηση: το παιδί χρησιμοποιείται ως μέσο πλήγματος στον/στη σύντροφο.

Η τυπολογία αυτή βοηθά στην κατανόηση των ψυχοπαθολογικών και κοινωνικών παραμέτρων που οδηγούν στο έγκλημα.

Ψυχιατρικές και κοινωνικές παράμετροι

Η περιγεννητική ψυχική υγεία αποτελεί κρίσιμο παράγοντα. Η επιλόχεια ψύχωση, αν και σπάνια (1–2/1.000 τοκετούς), συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο αυτοκαταστροφικής και βίαιης συμπεριφοράς. Η βιβλιογραφία τονίζει ότι η έγκαιρη αναγνώριση και θεραπεία μπορεί να προλάβει τραγικά γεγονότα. Παράλληλα, κοινωνικοί παράγοντες όπως το στίγμα, η φτώχεια και η απουσία υποστηρικτικού δικτύου αυξάνουν τον κίνδυνο.

Εγκληματολογικά μοτίβα

Η μελέτη δείχνει ότι:

• Μητέρες εμπλέκονται συχνότερα σε θανάτους βρεφών και νεογέννητων.

• Πατέρες συχνότερα σε θανάτους παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας.

• Οι μέθοδοι διαφέρουν: ασφυξία/εγκατάλειψη στις νεογνοκτονίες, βίαιες μέθοδοι (μαχαίρωμα, ξυλοδαρμός) σε μεγαλύτερα παιδιά.

Νομική και δικαστική διάσταση

Η ιατροδικαστική διερεύνηση (αιτία θανάτου, τοξικολογικά ευρήματα) είναι καθοριστική για τη διάκριση ατυχήματος από ανθρωποκτονία. Οι ψυχιατρικές εκθέσεις συχνά καθορίζουν την ποινική μεταχείριση. Διεθνώς, έχει παρατηρηθεί ότι οι μητέρες αντιμετωπίζουν ηπιότερες ποινικές συνέπειες σε σχέση με τους πατέρες.

Πρόληψη και παρέμβαση

Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η πρόληψη βασίζεται σε τρεις άξονες:

1. Έγκαιρος έλεγχος (screening) της ψυχικής υγείας κατά την εγκυμοσύνη και λοχεία (NICE, WHO, ACOG).

2. Πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και γραμμές άμεσης βοήθειας.

3. Κοινωνική στήριξη (στέγαση, οικονομική ενίσχυση, υποστηρικτικές δομές για ευάλωτες μητέρες).

Συμπεράσματα

Η παιδοκτονία δεν έχει μία αιτία· αποτελεί αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης ψυχιατρικών, κοινωνικών και εγκληματολογικών παραγόντων. Η περιγεννητική ψυχική νόσος, ειδικά η επιλόχεια ψύχωση, συνιστά τον πιο ισχυρό ψυχιατρικό παράγοντα κινδύνου. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, σε συνδυασμό με κοινωνική και θεσμική υποστήριξη, μπορούν να μειώσουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης τέτοιων τραγικών περιστατικών.

Βιβλιογραφία

• Resnick, P. J. (1969). Child murder by parents: A psychiatric review of filicide. American Journal of Psychiatry.

• Bourget, D., Grace, J., & Whitehurst, L. (2007). A review of maternal and paternal filicide. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law.

• Spinelli, M. G. (2004). Maternal infanticide associated with mental illness. American Journal of Psychiatry.

• West, S. G. et al. (2007). An overview of filicide. Psychiatric Clinics of North America.

• Friedman, S. H. (2007/2009). Child murder by mothers: Patterns and prevention / Neonaticide phenomenology.

• Marzuk, P. M. et al. (1992). The epidemiology of murder–suicide. JAMA.

• Sidebotham, P. et al. (2018). Maternal filicide in a cohort of English Serious Case Reviews. Child Abuse & Neglect.

• Debowska, A. et al. (2015). Victim, perpetrator, and offense characteristics in filicide. Aggression and Violent Behavior.

• World Health Organization (2022). Guide for integration of perinatal mental health in maternal and child health services.

• NICE (UK). Antenatal and postnatal mental health: Clinical management and service guidance.

• Αρχείο Ελληνικής Ιατρικής (2003). Επιδημιολογικά και ψυχοπαθολογικά δεδομένα στην παιδοκτονία.

• Barnett, B. (2006). Framing of “Medea” in media narratives.

• Eisenwort, B. et al. (2021). Media representations of maternal filicide.

• Daly, M., & Wilson, M. (1988). Evolutionary social psychology and family homicide. Science.

Δημοσιεύθηκε στο Σκοτεινές όψεις της μητρότητας: Το φαινόμενο της παιδοκτονίας στην Ελλάδα - Γίνε Άνθρωπος - Γαρυφαλλιά