Άρθρο στο Traumahelpgr*
Η κακοποίηση παιδιών αποτελεί πολύπλευρο κοινωνικό και δημόσιο υγειονομικό πρόβλημα, με ποικίλες μορφές — σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική, παραμέληση — που συμβαίνουν σε διαφορετικά πλαίσια: στο σπίτι, στο σχολείο, σε δομές ή στο διαδίκτυο. Ο εντοπισμός της δεν βασίζεται σε έναν «τύπο» παιδιού· αντ’ αυτού στηρίζεται στην παρατήρηση αλλαγών στη λειτουργικότητα, τη συμπεριφορά και την ψυχική κατάσταση, καθώς και στην ευαισθητοποίηση του οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός υγείας ορίζει την παιδική κακοποίηση ως κάθε μορφή κακομεταχείρισης ή παραμέλησης που προκαλεί βλάβη ή πιθανή βλάβη στην υγεία, στην ανάπτυξη ή στην αξιοπρέπεια του παιδιού στο πλαίσιο σχέσης υπευθυνότητας ή εξουσίας (WHO,2024).
Με βάση διεθνείς μελέτες, οι διαστάσεις του φαινομένου είναι μεγάλες και διαφέρουν ανά τύπο και μέθοδο μέτρησης. Συμπεριφορικές αυτοαναφορές δείχνουν υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με επίσημα καταγεγραμμένα περιστατικά· για παράδειγμα, μια μεγάλη μετα-ανάλυση για την παιδική σεξουαλική κακοποίηση έδειξε ότι τα αυτοαναφερθέντα ποσοστά φτάνουν περίπου στο 127 ανά 1.000 (≈12.7%) συνολικά στις μελέτες αυτοαναφοράς, με σημαντική διαφοροποίηση ανά φύλο (υψηλότερα στα κορίτσια). Αυτά τα ευρήματα τονίζουν ότι πολλά περιστατικά δεν φτάνουν στα επίσημα αρχεία (Stoltenborgh et al., 2011).
Πρόσφατα παγκόσμια αρχεία (Unicef, 2020) επιβεβαιώνουν ότι η βία κατά των παιδιών παραμένει συχνή και πολύπλευρη: οι μορφές βίας εμφανίζονται τόσο στο οικείο περιβάλλον όσο και σε σχολικά ή διαδικτυακά πλαίσια, και το εύρος της έκθεσης ποικίλλει ανά χώρα, ηλικία και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο. Η αναφορά της UNICEF υπογραμμίζει την ανάγκη για αξιόπιστα, αντιπροσωπευτικά δεδομένα, καθώς και για πρακτικές πρόληψης και υποστήριξης σε επίπεδο πολιτικής.
Η λειτουργική εικόνα ενός παιδιού που έχει υποστεί κακοποίηση δεν είναι μονοσήμαντη· ωστόσο, η διεθνής βιβλιογραφία καταγράφει σταθερά μεταβολές στη συναισθηματική σταθερότητα, την αυτοεκτίμηση, την ικανότητα συγκέντρωσης, τη σχολική επίδοση και τη σχέση με συνομήλικους και ενηλίκους. Συγκεκριμένα, η μακροχρόνια έκθεση σε κακοποίηση συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για άγχος, κατάθλιψη, αυτοτραυματισμό, συμπεριφορικές διαταραχές και προβλήματα στην σχολική προσαρμογή, καθώς και με επιπτώσεις στην σωματική υγεία αργότερα στη ζωή. Οι στατιστικές επιβεβαιώνουν ότι η παραμέληση αποτελεί στο παρόν πλαίσιο την πιο συχνή μορφή καταγεγραμμένης κακοποίησης, ενώ η σεξουαλική κακοποίηση, παρότι υπο-καταγεγραμμένη, εμφανίζει υψηλά ποσοστά σε αυτοαναφορικές μελέτες (Brown et al., 2023)
Ειδικότερα, το ψηφιακό πεδίο έχει προσθέσει νέες διαστάσεις: μελέτες και ρεπορτάζ αναφέρουν εκατομμύρια περιστατικά διαδικτυακής σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης ετησίως, με σοβαρό ψυχολογικό και νομικό αντίκτυπο για τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Η έκθεση της τελευταίας διεθνούς έρευνας και αναφορών σε ΜΜΕ δείχνει πως εκατοντάδες εκατομμύρια παιδιά εκτίθενται σε μορφές online σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης, στοιχείο που απαιτεί ενισχυμένα προγράμματα πρόληψης, εκπαίδευσης και διεθνούς συνεργασίας.
Πώς, λοιπόν, να αναγνωρίσει ένα ενήλικας την πιθανότητα κακοποίησης χωρίς να καταλήξει σε λανθασμένους χαρακτηρισμούς; Πρώτα, πρέπει να αποφεύγεται κάθε «one-size-fits-all» σενάριο. Η αναγνώριση βασίζεται στην παρακολούθηση της αλλαγής: απότομη πτώση στη σχολική απόδοση ή τη συγκέντρωση, δυσκολία στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, ασυνήθιστη επιθετικότητα ή παθητικότητα, υπερβολικός φόβος ή συνεχής εγρήγορση (hypervigilance), σημαντική υποτροπή σε συμπεριφορές αυτοκαταστροφής ή απόσυρση, αλλά και φυσικά, σημάδια τραυμάτων ή αναφορές για επαναλαμβανόμενα τραυματικά γεγονότα. Η σύνθετη εικόνα σημαίνει ότι κάθε ένδειξη χρειάζεται ευαισθησία και διερεύνηση, όχι άμεση καταδίκη. Προς τούτο, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διατηρούν ανοιχτή, υποστηρικτική επικοινωνία, ρωτώντας με ουδέτερο και ασφαλή τρόπο για την καθημερινότητα του παιδιού και παρατηρώντας αλλαγές στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά.
Πολιτικές πρόληψης και στήριξης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τον κοινωνικοοικονομικό προσδιορισμό του κινδύνου: τα στοιχεία των δημόσιων φορέων δείχνουν ότι ο χαμηλότερος οικονομικός δείκτης συσχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα αναφερόμενης κακοποίησης, κάτι που δεν σημαίνει αιτιότητα αλλά υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένη στήριξη στις πιο ευάλωτες οικογένειες. Παράλληλα, η αδυναμία καταγραφής και η ντροπή που συνοδεύουν ορισμένες μορφές βίας επιβάλλουν την ενίσχυση συστημάτων αναφοράς, την πρόσβαση σε ψυχοκοινωνική υποστήριξη και την εκπαίδευση επαγγελματιών που έρχονται σε επαφή με παιδιά (Leeb et al., 2008).
Σε επίπεδο πρακτικής συμβουλής: αν ένας ενήλικας υποψιαστεί κακοποίηση, η προσέγγιση πρέπει να είναι προστατευτική, μη-ενοχοποιητική και τεκμηριωμένη. Η επαφή με τοπικές υπηρεσίες προστασίας παιδιού, με σχολικούς συμβούλους ή με εξειδικευμένους ψυχολόγους/ψυχίατρους είναι κρίσιμη. Όταν η ασφάλεια του παιδιού ενδέχεται να βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, είναι απαραίτητη η άμεση αναφορά στις αρμόδιες αρχές. Τέλος, οποιαδήποτε παρέμβαση πρέπει να σέβεται το απόρρητο, τη βούληση και τα δικαιώματα του παιδιού, ενώ ταυτόχρονα να προωθεί την αποκατάσταση και την πρόληψη περαιτέρω βλάβης.
Η κακοποίηση δεν έχει «προφίλ» που εξίσταται σε κάθε παιδί· έχει, όμως, μοτίβα συμπεριφοράς και αποτελέσματα που μπορούν να αναγνωριστούν αν παρατηρούμε προσεκτικά, δρούμε προληπτικά και συνεργαζόμαστε διεπιστημονικά. Η έγκαιρη αναγνώριση και η κατάλληλη υποστήριξη σώζουν παιδικές ζωές και βελτιώνουν την ποιότητα της ενήλικης ζωής που θα ακολουθήσει.
*Το TraumaHelp προσφέρει υπηρεσίες ψυχικής υγείας, αλλά και διερεύνησης εγκλημάτων, παρέχοντας εξατομικευμένη και ολοκληρωμένη υποστήριξη.
Βιβλιογραφία
Brown, C. L., Yilanli, M., & Rabbitt, A. L. (2023). Child physical abuse and neglect. In StatPearls. StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470337/
Leeb, R. T., Paulozzi, L., Melanson, C., Simon, T. R., & Arias, I. (2008). Child maltreatment surveillance: Uniform definitions for public health and recommended data elements (Version 1.0) [PDF]. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/child-abuse-neglect/communication-resources/CM_Surveillance-a.pdf
Stoltenborgh, M., van IJzendoorn, M. H., Euser, E. M., & Bakermans-Kranenburg, M. J. (2011). A global perspective on child sexual abuse: Meta-analysis of prevalence around the world. Child Maltreatment, 16(2), 79–101. https://doi.org/10.1177/1077559511403920
UNICEF & World Health Organization. (2020). Global status report on preventing violence against children 2020. https://www.unicef.org/sites/default/files/2020-06/Global-status-report-on-preventing-violence-against-children-2020.pdf
World Health Organization. (2024, November 5). Child maltreatment [Fact sheet]. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment
IsthmosNews.gr — Το site που έγινε καθημερινή σου συνήθεια.