Σιωπηλή κρίση: Η ανδρική αυτοκτονικότητα και η επίδραση της γονεϊκής αποξένωσης

ΑΡΘΡΟ ΣΤΟ https://www.gineanthropos.gr/

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Η αυτοκτονία αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα κοινωνικοψυχολογικά φαινόμενα, το οποίο αντανακλά τη διασταύρωση βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων (WHO, 2021). Η διεθνής βιβλιογραφία αναδεικνύει σταθερά ότι η συντριπτική πλειονότητα των αυτοκτονιών αφορά άνδρες, με ποσοστά που κυμαίνονται από 75% έως και 80% του συνόλου των καταγεγραμμένων περιστατικών (Schrijvers, Bollen, & Sabbe, 2012). Παράλληλα, ειδικοί ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως η γονεϊκή αποξένωση, έχουν αναγνωρισθεί ως ιδιαίτερα επιβαρυντικοί για την ψυχική υγεία και δυνητικά συνδεόμενοι με αυξημένο αυτοκτονικό κίνδυνο (Harman & Lorandos, 2020).

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναλυθεί το φαινόμενο της ανδρικής αυτοκτονικότητας, να εξεταστούν οι παράγοντες που εξηγούν τη σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ φύλων, και να ενταχθεί στη συζήτηση η διάσταση της γονεϊκής αποξένωσης ως ένας παράγοντας μείζονος σημασίας.

Ανδρική αυτοκτονικότητα: Επιδημιολογικά δεδομένα

Σύμφωνα με στοιχεία του Centers for Disease Control and Prevention (CDC, 2023), το 79% των θανάτων από αυτοκτονία στις Ηνωμένες Πολιτείες αφορά άνδρες, ενώ ανάλογες αναλογίες παρατηρούνται στον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και σε ευρωπαϊκές χώρες (Värnik, 2012). Η εικόνα αυτή συνιστά το λεγόμενο «παράδοξο των φύλων»: οι γυναίκες επιχειρούν αυτοκτονία συχνότερα, αλλά οι άνδρες καταλήγουν σε υψηλότερα ποσοστά θανάτου (Canetto & Sakinofsky, 1998).

Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται κυρίως από:

1. Επιλογή μεθόδων: Οι άνδρες προτιμούν πιο θανατηφόρες μεθόδους (π.χ. χρήση πυροβόλων όπλων, αγχόνη) (Schrijvers et al., 2012).

2. Στίγμα και κοινωνικοί ρόλοι: Η ανδρική ταυτότητα συχνά συνδέεται με την αυτονομία, την ισχύ και την απουσία ευαλωτότητας, γεγονός που αποθαρρύνει την αναζήτηση βοήθειας (Oliffe et al., 2019).

3. Υποδιάγνωση ψυχικών διαταραχών: Η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές στους άνδρες συχνά εκδηλώνονται με «μη τυπικά» συμπτώματα (π.χ. ευερεθιστότητα, χρήση ουσιών), οδηγώντας σε υποδιάγνωση (Martin, Neighbors, & Griffith, 2013).

Η αυτοκτονία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας διεθνώς, με πάνω από 700.000 θανάτους ετησίως (WHO, 2021). Αν και οι γυναίκες επιχειρούν συχνότερα να αυτοκτονήσουν, οι άνδρες είναι εκείνοι που πεθαίνουν κατά συντριπτική πλειοψηφία. Στις περισσότερες χώρες, οι άνδρες καταγράφουν τρεις έως επτά φορές υψηλότερα ποσοστά θανάτου από αυτοκτονία σε σχέση με τις γυναίκες (Schrijvers, Bollen, & Sabbe, 2012· Värnik, 2012). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 79% όλων των αυτοκτονιών το 2022 αφορούσε άνδρες (CDC, 2023), ενώ ανάλογες αναλογίες παρατηρούνται στον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία (Oliffe et al., 2019).

Κοινωνικοδημογραφικοί παράγοντες

Μεγάλης κλίμακας μελέτες δείχνουν ότι η ανδρική αυτοκτονικότητα συνδέεται στενά με κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά. Μετα-ανάλυση 53 ερευνών από 23 χώρες κατέδειξε ότι η ανεργία σχετίζεται με σχετικό κίνδυνο (RR) 1,84, το χαμηλό εισόδημα με RR 2,69, ενώ οι διαζευγμένοι ή χωρισμένοι άνδρες είχαν υπερδιπλάσιο κίνδυνο (RR 2,27) σε σχέση με έγγαμους (Milner et al., 2025). Επιπλέον, οι άνδρες που ζουν μόνοι ή σε αγροτικές περιοχές παρουσιάζουν υψηλότερη θνησιμότητα από αυτοκτονία (Ferrer-i-Carbonell & Ramos, 2025).

Ψυχολογικοί και ψυχιατρικοί παράγοντες

Η πλειονότητα των ανδρών που αυτοκτονούν εμφανίζει προϋπάρχουσα ψυχιατρική διαταραχή, συχνότερα κατάθλιψη ή διαταραχή χρήσης ουσιών (Cavanagh et al., 2003). Ωστόσο, οι ανδρικές εκδηλώσεις κατάθλιψης συχνά αποκλίνουν από τα «τυπικά» συμπτώματα (π.χ. ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, κατάχρηση αλκοόλ), οδηγώντας σε υποδιάγνωση και χαμηλότερα ποσοστά θεραπείας (Martin, Neighbors, & Griffith, 2013). Το ιστορικό προηγούμενης απόπειρας αποτελεί έναν από τους ισχυρότερους μεμονωμένους προγνωστικούς δείκτες (Hawton & van Heeringen, 2009).

Στρεσογόνα γεγονότα ζωής

Οι άνδρες εμφανίζουν υψηλή ευαλωτότητα σε μεταβάσεις και απώλειες όπως το διαζύγιο, η απώλεια εργασίας, η οικονομική κατάρρευση ή σοβαρές συγκρούσεις εντός της οικογένειας (Fowler et al., 2022). Σε μελέτη στο Ιράν, οι οικογενειακές συγκρούσεις αύξαναν τον κίνδυνο αυτοκτονίας κατά 165% (AOR = 2,65), ενώ η ανεργία κατά 80% (Khademi et al., 2025).

Περιθωριοποιημένοι πληθυσμοί

Ειδικές ομάδες ανδρών εμφανίζουν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα αυτοκτονικότητας:

• Οι κρατούμενοι σε φυλακές, όπου πάνω από 1 στους 3 αναφέρει αυτοκτονικό ιδεασμό και 1 στους 5 έχει αποπειραθεί (Rivlin et al., 2013).

• Οι βετεράνοι πολέμου, λόγω PTSD και τραυματικών εμπειριών, εμφανίζουν σχεδόν διπλάσια ποσοστά σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (Kaplan et al., 2007).

• Οι άνδρες που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία έχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικών σκέψεων και συμπεριφορών (Easton, Renner, & O’Leary, 2013).

Πολιτισμικοί και κοινωνικοί παράγοντες

Οι κοινωνικές αντιλήψεις γύρω από την «αρρενωπότητα» συχνά εμποδίζουν τους άνδρες να αναζητήσουν βοήθεια. Το στίγμα απέναντι στην ψυχική ασθένεια και η προσδοκία για «αυτονομία και έλεγχο» εντείνουν την απομόνωση και μειώνουν την πιθανότητα έγκαιρης παρέμβασης (Oliffe et al., 2019).

Η γονεϊκή αποξένωση ως παράγοντας κινδύνου

Η γονεϊκή αποξένωση αναφέρεται σε ένα σύνολο συμπεριφορών που οδηγούν το παιδί σε άρνηση ή διακοπή σχέσης με τον έναν γονέα, συνήθως στο πλαίσιο συγκρουσιακών διαζυγίων (Bernet, 2020). Ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι η εμπειρία αποξένωσης έχει σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες, όπως κατάθλιψη, άγχος, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και αυξημένο αυτοκτονικό ιδεασμό (Verrocchio, Baker, & Marchetti, 2018).

Στους άνδρες, το φαινόμενο αυτό αποκτά διπλή διάσταση:

• Ως παιδιά, όταν βιώνουν αποξένωση από τον έναν γονέα, εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών στην ενήλικη ζωή (Rowlands, 2019).

• Ως γονείς, όταν αποξενώνονται από τα ίδια τους τα παιδιά, αναφέρουν έντονο ψυχικό πόνο, αισθήματα ανημπόριας και σημαντικά αυξημένα ποσοστά αυτοκτονικών σκέψεων και προσπαθειών (Harman et al., 2019).

Σύμφωνα με μελέτη των Harman και Matthewson (2020), περισσότερο από το 20% των αποξενωμένων γονέων είχε αποπειραθεί αυτοκτονία, στοιχείο που αναδεικνύει την ιδιαίτερη βαρύτητα του φαινομένου.

Η ανδρική αυτοκτονικότητα δεν μπορεί να ερμηνευθεί μονοδιάστατα. Αντίθετα, συνιστά το αποτέλεσμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων βιολογικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων. Η γονεϊκή αποξένωση, αν και λιγότερο μελετημένη σε σχέση με κλασικούς παράγοντες κινδύνου (π.χ. ψυχική νόσος, χρήση ουσιών), φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερα επιβαρυντική συνθήκη, ιδίως για άνδρες που βιώνουν απώλεια της σχέσης με τα παιδιά τους.

Η αναγνώριση της γονεϊκής αποξένωσης ως παράγοντα ψυχικής υγείας και αυτοκτονικού κινδύνου είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη στοχευμένων παρεμβάσεων και πολιτικών υποστήριξης.

Η συντριπτική υπεροχή των ανδρών στα ποσοστά αυτοκτονίας αποτελεί ένα σταθερό και διεθνώς επιβεβαιωμένο εύρημα. Η γονεϊκή αποξένωση αναδεικνύεται ως ένας παράγοντας που επιβαρύνει περαιτέρω την ψυχική υγεία και ενδέχεται να λειτουργεί καταλυτικά στην ενίσχυση του αυτοκτονικού κινδύνου. Η μελέτη του φαινομένου σε διεπιστημονικό πλαίσιο, καθώς και η ενσωμάτωσή του σε προγράμματα πρόληψης, αποτελούν απαραίτητες κατευθύνσεις για την επιστημονική κοινότητα και τους φορείς χάραξης πολιτικής.

Βιβλιογραφία

• Bernet, W. (2020). Parental alienation, DSM-5, and ICD-11. American Journal of Family Therapy, 48(2), 89–106.

• Canetto, S. S., & Sakinofsky, I. (1998). The gender paradox in suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, 28(1), 1–23.

• CDC. (2023). Suicide data and statistics. Centers for Disease Control and Prevention.

• Harman, J. J., & Lorandos, D. (2020). Allegations of parental alienation: False, frivolous, and genuine. Springfield: Charles C Thomas.

• Harman, J. J., Matthewson, M., & Baker, A. J. (2019). Parental alienation: The impact on men. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 13(1), 46.

• Martin, L. A., Neighbors, H. W., & Griffith, D. M. (2013). The experience of symptoms of depression in men vs women. JAMA Psychiatry, 70(10), 1100–1106.

• Oliffe, J. L., et al. (2019). Men, masculinities, and suicide: Social determinants and prevention. Social Science & Medicine, 220, 469–478.

• Rowlands, G. (2019). The impact of parental alienation on child development. Journal of Child Custody, 16(3), 212–231.

• Schrijvers, D. L., Bollen, J., & Sabbe, B. G. (2012). The gender paradox in suicidal behavior and its impact on the suicidal process. Journal of Affective Disorders, 138(1-2), 19–26.

• Verrocchio, M. C., Baker, A. J., & Marchetti, D. (2018). Adult report of childhood exposure to parental alienation. Journal of Family Therapy, 40(4), 602–618.

• Värnik, P. (2012). Suicide in the world. International Journal of Environmental Research and Public Health, 9(3), 760–771.

• World Health Organization (WHO). (2021). Suicide worldwide in 2019: Global health estimates. Geneva: WHO.